भरतपुर । चोकबजारको हाटबजारबाट किनेको बोडी खाएर एकै परिवारका सात जना बिरामी भएका छन् । तीमध्ये तीन जनालाई अस्पतालमै भर्ना गर्नु परेको छ । भरतपुर महानगरपालिका–८, गौरीगञ्जका प्रेम रिजालले आइतबार हाटबजारबाट तने बोडी किनेर ल्याएका थिए । आइतबार बोडीको तरकारी खाएका सबै जनालाई सोमबार बिहानै पेट दुख्ने र बान्ता हुनेजस्ता समस्या भएको हो ।

उनको भाउजू र दाइका छोराबुहारी उपचारका लागि चितवन मेडिकल कलेजमा भर्ना नै हुनु परेको थियो । ‘हाटबजारबाट सर्लक्क परेको तने बोडी किनेर ल्याएका थियौँ । अरु खानेलाई केही भएन । बोडीको तरकारी खानेलाई मात्रै समस्या भयो’, प्रेमले भने । नयाँ वर्ष र दाइका छोराबुहारीको विवाह भएको खुसीयालीमा परिवार एकै ठाउँमा सहभागी भएर खानपान गरेका थिए । आइतबार बुहारीको जन्मदिन पनि परेको थियो ।

‘सोमबार बिहान ३ बजेबाट वाक्ने र थुक्ने, उठ्न नसकेर पल्टिने भयो । मासुमात्रै खाएका साना बच्चालाई केही भएन । तरकारी खाएका हामीलाई मात्रै उल्टी हुने, पखाला लाग्ने र असह्य पेट दुख्ने भयो’, उनले भने । तरकारीमा प्रयोग हुने विषादीको परीक्षण गरेरमात्रै बजारमा जान दिनुपर्ने उनी बताउँछन् । जथाभावी विषादी हालेर उपभोक्ताको स्वास्थ्यमा कसैले खेलबाड गर्न नहुने उनको भनाइ छ ।

फिजिसियन डा. भोजराज अधिकारीले सामान्यतः तरकारीमा भिटामिन वा किरा मार्ने विषादी प्रयोग गरिने बताउँछन् । ‘भिटामिनले ठूलो असर गर्दैन । किरा मार्ने विषादीले चाहिँ श्वासप्रश्वास र पेटमा असर गर्छ । पेटमा असर हुँदा पखाला लाग्ने, फुड पोइजन हुनेजस्तो लक्षण देखिन्छ । कतिपय विषादीले कलेजोमा छुन्छ, कुनैले ठूलो आन्द्रामा पखाला बनाउने र मिर्गौला नै फेल गराउने पनि हुन्छ’, उनले भने ।

चितवन मेडिकल कलेजमा भर्ना भएका बिरामीको रिपोर्ट हेर्दा सेतो रगतको संख्या बढेको पाइएको उनले बताए । ‘सेतो रगतको संख्या बढेको देखियो । रगतको कोषमा सोइलिङ गरेको भेटियो । विषादीको कारण पनि हुन सक्छ’, उनले भने । बजारबाट किनेर ल्याइने तरकारी तथा फलफूल नुनपानीमा डुबाएर केही छिनपछि प्रयोग गर्दा विषादीको असर कम गर्न सकिने उनी बताउँछन् ।

चितवनका प्रमुख जिल्ला अधिकारी भूपेन्द्र थापाले मानव स्वास्थ्यमा हानि गर्ने विषादी के–कसरी प्रयोग भइरहेको छ भन्ने विषयमा अनुगमन गरिने बताए । ‘प्रतिबन्धित विषादी त प्रयोग गर्नै पाइएन । त्यस्तो विषादी प्रयोग र बिक्री भएको विषयमा अनुगमन गरौँला’, उनले भने । तरकारीमा विषादीको प्रयोग गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको भन्दै तरकारीमा प्रयोग भएको विषादीको मात्रा परीक्षण गर्न बजारबाट नमुना लिइने उनले बताए । उनले तरकारी तथा फलफूल बजारमा अनुगमन गर्न निर्देशन दिइने बताए ।

कृषि विकास कार्यालय चितवनका प्रमुख झलकनाथ कँडेलका अनुसार महानगर तरकारी तथा फलफूल बजारभित्र स्थापना गरिएको विषादी परीक्षण ल्याबमा दुई किसिमका विषादीमात्रै परीक्षण गरिन्छ । ल्याबमा कार्बामेट र अर्गानोफस्फेट विषादी परीक्षण गरिन्छ, जुन अहिले खासै प्रयोग हुँदैन । यो विषादीलाई सरकारले प्रतिबन्धसमेत लगाएको छ ।

तरकारी तथा फलफूलमा नयाँ–नयाँ किसिमको विषादी प्रयोग भए पनि त्यसको परीक्षण गर्न नसकिएको कँडेल बताउँछन् । ‘हामीसँग दुई किसिमको विषादीमात्रै परीक्षण गर्ने ल्याब छ । नयाँ किसिमका विषादीको मात्रा परीक्षण गर्न नयाँ प्रविधिको ल्याब चाहिन्छ’, उनले भने । नेपालमा २४ किसिमका विषादीलाई प्रतिबन्ध लगाइएको छ, तर पनि लुकीछिपी प्रतिबन्धित विषादीको बिक्री र प्रयोग हुँदै आएको छ ।

विषादी परीक्षणमा व्यवसायी र बजार व्यवस्थापन समितिले समेत असहयोग गर्दै आएका छन् । विषादी परीक्षण गर्ने कर्मचारीलाई तरकारी तथा फलफूलको नमुना नदिने र मनोवैज्ञानिक किसिमले तर्साउने गरेको कर्मचारीहरुको गुनासो छ । बजारमा केही दिनअघिबाट आँप भित्रिए पनि त्यसको विषादी परीक्षण गर्न व्यवसायीले नदिएको उनीहरुको आरोप छ ।
कृषि विकास कार्यालयका ल्याब टेक्निसियन नवराज पण्डितले दैनिक नमुना लिएर विषादी परीक्षण गर्दै आएका छन् ।

उनका अनुसार आइतबार चार किसिमका तरकारीको परीक्षण गरिएकामा बोडीमा केही बढी विषादीको मात्रा भेटिएको थियो । यद्यपि, उक्त मात्रा उपभोगयोग्य नै रहेको उनले बताए । तरकारी तथा फलफूलमा ३५ प्रतिशतभन्दा कम मात्रामा विषादी भेटिए उपभोगयोग्य नै मानिन्छ । ३५ देखि ४५ प्रतिशत मात्रा भए केही दिन पर्खिनुपर्ने र ४५ प्रतिशतभन्दा बढी विषादी भेटिए नष्ट गर्नुपर्छ ।

भरतपुर महानगरपालिका–२५ मा उत्पादित बोडीको ल्याब परीक्षण गर्दा अर्गानोफस्फेट २९.२५ प्रतिशत र कार्बामेट ९.२५ प्रतिशत भेटिएको उनले जानकारी दिए । त्यस्तै, धादिङको काँक्रोमा अर्गानोफस्फेट २६.२३ प्रतिशत, कार्बामेट १२.९६ प्रतिशत, चितवन टाँडीको घिरौँलामा अर्गानोफस्फेट १७.२३ प्रतिशत, कार्बामेट ९.५९ प्रतिशत र रत्ननगरको टमाटरमा अर्गानोफस्फेट १२.५८ प्रतिशत र कार्बामेट २.०३ प्रतिशत भेटिएको उनले बताए ।

उपभोक्ताकर्मी विष्णु भुसालले अन्धाधुन्ध प्रयोग भइरहेको विषादीको बिक्रीवितरण र प्रयोग रोक्नुपर्ने बताए । साथै तीन तहकै सरकारले नयाँ–नयाँ किसिमका विषादी परीक्षणको व्यवस्था मिलाउनुपर्ने उनले बताए । ‘पुराना र प्रयोगमै आउन छाडेका विषादीको परीक्षण गरेरमात्रै भएन । जथाभावी विषादीको बिक्री र प्रयोग भइरहेको छ । यसलाई नियन्त्रण गर्नुपर्ने आजको आवश्यकता हो’, उनले भने ।