कोरोनाले सिकाएको पहिलो पाठ हो— तिमी आफू बाँच्न चाहन्छौ भने अरुलाई पनि बचाऊ । चाल्स डार्बिनको विकासवादले पनि प्राणी बाँच्नका लागि अधिकतम संघर्ष गर्छ र संघर्षबाट पराजित जीव लोप हुँदै जाने कुरा गरेका छन् ।कोरोना विरुद्धको हाम्रो लडाइ पनि यस्तै हो । भौतिकवादले जसरी पनि आफू बाँच भन्छ अध्यात्मवादले विश्वका सबै प्राणी जगतको सह अस्तित्व स्विकार्दछ ।चीन, भारत, अमेरिका, रसियाजस्ता ठुला र शक्तिशाली देशसित साधन, स्रोत र शक्तिको कुनै कमी छैन । उनीहरु भौतिक विकासमा पनि धेरै अघि बढिसकेका छन् । तर, आजको भौतिक विकासमा उनीहरु आफू मात्र अघि बढेर केही हुने रहेनछ । किनकि, नेपाल, भुटान या अफ्रिकन अन्य ससाना देशहरुमा कोरोना नियन्त्रणमा नआउन्जेल त उनीहरु पनि सुरक्षित नहुने रहेछन् । आखिर अफ्रिकादेखि युरोप या एसियाका कुनै पनि कमजोर, गरिब र अविकसित मुलुकमा मात्र कोरोना फैलियो भने पनि त्यो आजको विश्वमा कुनै पनि विकसित र शक्तिशाली राष्ट्रसम्म पुग्न सक्दो रहेछ । ठुला राष्ट्रका लागि यो चुनौती हो , त्यसैले, कोरोनाले विश्वसामु चिच्याई चिच्याई भनिरहेको छ— यदि तिमी आफू बाँच्न चाहन्छौ भने अरुलाई पनि बचाऊ । यदि तिमी आफू सुरक्षित हुन चाहन्छौ भने अरुलाई पनि सुरक्षित बनाऊ । तिमी आफू मात्र अघि बढेर, विकसित भएर, शक्ति आर्जन गरेर मात्र केही हुँदैन । त्यती मात्र होईन वरिपरि गरीवका झुपडीका बिचमा बनेका गगनचुम्बी भवनका मालिकहरु पनि झुपडीमा बस्ने नागरिकलाई सुरक्षित नगरी आफू सुरक्षित हुन नसक्ने शिक्षा पनि अहिलेको महामारीले दिएको छ ।

हुन त यो समयमा नेपाल जस्ता भौतिक विकास र आर्थिक समृद्धिमा पछि परेका मुलुक आजको महामारीका कारण निकै अप्ठ्यारो अवस्थामा पुगेका छन् । सबैले सरसहयोगका लागि हारगुहार गर्नुपर्ने अवस्था छ । संसारले उत्पादन गरेका औषधि तथा खोप आवश्यकताका आधारमा वितरण हुनुपर्छ । तर, यहाँ त आवश्यकताका आधारमा भन्दा पनि राष्ट्रको शक्ति र आर्थिक सामथ्र्यका आधारमा सञ्चित गर्ने गलत प्रतिस्पर्धा अहिले पनि विश्वभर चलिरहेको छ । कोभिड— १९ ले यति ठुलो पाठ सिकाइरहँदा पनि मानिस अझै सचेत हुन सकेको छैन । मान्छे अझै पनि कविशिरोमणि लेखनाथ पौड्यालले लेखेझैँ ‘म खाऊँ मै लाऊँ सुख, सयल वा मोज म गरु“ । म बाँचूँ, मै नाचूँ, अरु सब मरुन् दुर्बलहरू !’ भन्ने सोचबाट अभिप्रेरित देखिँदै छ । आजको विकसित र शक्तिशाली मुलुकका मानिसमा आफू, आफ्नो परिवार, आफ्नो समाज र आफ्नो राष्ट्र बाँचे त पुगिहाल्यो नि भन्ने गलत सोच हाबी भइरहेको छ ।

यसैले गर्दा हाम्रो जस्तो देश जोसँग सबै कुरा छ, प्राचीन आयुर्वेद शास्त्रले होस् या आधुनिक औषधि विज्ञानले होस्, यस क्षेत्रमा धेरै ठुलो योगदान दिन सक्छ । उसले समेत आफ्नो क्षमता र कर्ममा विश्वास नगरेर अरुसामु हात फैलाएर आफूलाई मगन्तेको भूमिका प्रस्तुत गराइरहेको छ । आफ्नो क्षमता, आफ्ना पुर्खाले सिकाएर गएका या छाडेर गएका ज्ञान, सिप र प्रविधिमा विश्वास गर्न नसक्दा हामीले विश्वसामु हामीलाई खोप देऊ भनेर हारगुहार गरिरहनुपरेको छ । आज हामीले प्राणवायु अक्सिजनदेखि भेन्टिलेटर, औषधि, अस्पतालका शैयासम्म सबैका लागि अरुसामु हात पसार्नुपरिरहेको छ । हामीले नियालेर हेर्ने हो भने ठुला शक्तिशाली राष्ट्रहरु र व्यक्तिले मानविय समस्यामा कस्ले कति सहयोगी बने भनी हेर्ने हो भने पोलियो उन्नमुलनमा बिल गेटले गरेको सहयोग कुनै पनि राष्ट्रले गरेका छैनन् । अहिलेको पेन्डामिकमा पनि ब्यक्तिहरु नै सहयोगको लागी अगाडी छन । नेपाल जस्ता देशहरुले आफुले पैसा तिरी सकेको खोप ल्याउन सकेको छैन । संकटको समयमा सबै आफ्नो लागि केन्द्रित हुन्छन ।

तसर्थ यि सबैकुरालाई मन्न गरी नेपाल जस्ता देशा जुन वातावरणीय रुपमा आयुर्वेद र प्राकृतिक चिकिस्थालाई अगाडी बढाउदै योग शिक्षा अभ्यासका रुपमा लैजादा घेरै रोगहरु नियन्त्रण गर्न सक्दछौं ।यसका साथै खान पिनलाई आफ्नै सैलिमा विकसित गर्न सकिन्छ ।अब हामीले जसरी भए पनि यो अवस्थाको अन्त्य गर्नैपर्छ । यसका लागि साना देश, साना देशका विश्वविद्यालय, यहाँका अनुसन्धान केन्द्रहरूमा पनि ठुला ठुला वैज्ञानिक हुन सक्छन्, उनीहरुले पनि विश्वस्तरीय आविष्कार गर्न सक्छन् भन्ने विश्वलाई देखाउन सक्नुपर्छ । अब हामीले जहिल्यै अरुको भर पर्ने होइन, अरुलाई पनि केही दिन सक्ने अवस्था निर्माण गर्न सक्नुपर्छ । शिक्षा र अनुन्धानको लागी सम्पन्न परिवारको सदस्य र शक्ति ऱाष्ट्र हुनु पर्दछ भने हुदैन । आधुनिक चिकिस्ताशास्त्र माईक्रो तहमा मा पुगी सकेको छ जसलाई प्रकृति शिक्षा सगै आयूर्वेद शिक्षा संग जोड्न शक्दछौ । जसको सुरुवाद पहिला नेपालले गरिसकेको थियो अहिले रोकिएको छ । आजको यो वैश्विक महामारीले सम्पन्न र शक्तिशाली विश्वलाई आफू बाँच्नका लागि अरुलाई बचाउनुपर्छ भन्ने पाठ सिकाएको छ भने नेपाल जस्ता भौतिक विकासमा पछि परेका देशलाई तिमीसित सर्वस्व छ, त्यसको सदुपयोग गर, कर्म गर, हात थापेर होइन, अरुलाई समेत केही दिएर तिमीले आफू पनि बाँचेर अरुलाई पनि बचाउन सक्छौ भन्ने गतिलो पाठ पढाएको छ । तिमी सदासर्वदाका मगन्ते होइनौ, तिमी कमजोर छैनौ, तिमी आफ्नै कमजोर सोचका कारण मात्र कमजोर भएका हौ भने कोरोनालाई हामीलाई बारम्बार सिकाइरहेको छ ।

मैले माथी केही विचार राखी सके पनि कोरोनाले हामीलाई पहिलेका दर्शनको अध्यनको लागी हिँसक बनेर आग्रह गरेको छ । संसारमा दुईवटा दर्शन छ्न् । आस्तिक र नास्तिक दर्शन । सामान्य दृष्टिमा आस्तिक दर्शनले हामी , हाम्रो भन्ने बोध गराउँछ।आस्तिक दर्शनको एकमात्र आदर्श परोपकार नै हो । अठार पुराण लेख्दा पनि सामान्य जनतालाई बुझाउन सक्ने कुरा लेख्न नसकेको भनेर ग्लानीबोध भएका व्यासले अठार पुराणको सार भनेर “अष्टादश पुराणेषु व्यासस्य वचन द्वयम् । परोपकार पुण्याय पापाय परपीडनम् ।।”लेखे । यसको आशय हो परपीडा पाप र परोपकार पुण्य हो । फेरि नास्तिक दर्शनका प्रणेता वृहस्पतिले यावज्जीवेत् सुखं जीवेत् ऋणं कृत्वा घृतं पिबेत् ।भस्मीभूतस्य देहस्य पुनरागमनं कुतः ।।” भनेका छन् ।यसको अर्थ:

जतिन्जेल बाँच्न सक्छौ सुखी भएर बाँच।काढेर भएपनि घ्यु नै खाऊ ।बाँचुन्जेल मोजमस्ती गर ।खरानी भएर जाने यो शरीर फेरि फर्केर आउँदैन।यो भौतिकबादी सोच चरम रुपले बढ्दै गए मानिस छाडा बन्दै गयो जसले गर्दा विनासको बिउँ र बाटो फैलिए । हरेक क्षत्रमा म । म ले बढाडाएको अहडंकार । अहडंकारले निम्ताएको विनासले निम्ताएको कोरोना । कोरोनाको संदेश । परोपकार पुण्याय पापाय परपीडनम् । तिमी बाच्न अरुलाई बचाउ ।म अब एक्लै बाच्न सक्दैन । कोरोनाले मानव समाजलाई सिकाएको महत्वपूर्ण पाठ हो भन्ने मलाई लागेको छ।